Thiên nga đen - Xác suất cực nhỏ, tác động cực lớn
Thiên nga đen - Xác suất cực nhỏ, tác động cực lớn
Trước khi được phát hiện ở châu Úc, thiên nga chỉ được biết đến với bộ lông màu trắng và cũng không có giả thuyết màu lông nào khác, bởi thông tin này được củng cố vững chắc theo kinh nghiệm từ trước đến nay. Và thiên nga đen đã thật sự được nhìn thấy, gây bất ngờ và rúng động trên toàn thế giới, đặc biệt là những người quan tâm đến màu lông các loài chim.
Thiên Nga Đen
(142 lượt)

Nhưng điều cốt lõi mà bài viết này đề cập đến không phải là một loài vật, mà là hình tượng Thiên Nga Đen - về những điều chúng ta chưa biết nhưng lại hành động như thể có khả năng dự đoán tương lai. Vấn đề ở đây chính là những hạn chế trong việc học hỏi từ quan sát hoặc kinh nghiệm cũng như sự mong manh trong nhận thức con người. Chỉ cần quan sát thấy một con thiên nga đen cũng có thể bác bỏ sự tồn tại độc nhất của hàng triệu con thiên nga trắng bắt nguồn từ hàng nghìn năm trước. Tất cả những gì bạn cần là duy nhất một con Thiên Nga Đen - theo nghĩa bóng.

Sự xuất hiện của yếu tố Thiên Nga Đen chính là một biến cố với ba thuộc tính: 

  • Thứ nhất, đây là một biến cố ngoại lai (không thuộc phạm vi mong đợi thông thường vì không có bằng chứng trong quá khứ là cơ sở để xảy ra biến cố này).
  • Thứ hai, có tầm ảnh hưởng vô cùng lớn.
  • Thứ ba, bất chấp trạng thái ngoại lai, bản chất con người luôn đưa ra những giải thích sau khi sự việc xảy ra, kiến cho thành việc có thể giải thích được.

Những sự kiện nhiều người tin rằng không thể nào xảy ra cũng được xem là Thiên Nga Đen. Khả năng xảy ra những sự kiện tưởng chừng như không thể cũng tương đương với khả năng không thể xảy ra những sự kiện tưởng chừng vô cùng chắc chắn. Hãy thử nghĩ mà xem, thông tin về thế giới trước năm 1914 có giúp ích cho bạn về việc dự đoán sự trỗi dậy của Chiến tranh thế giới và các cuộc chiến diễn ra sau đó không? Bạn có dự đoán được sự phát triển của công nghệ và sự phủ sóng của Internet hay không? Gần đây nhất là sự ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, bạn có thể dự đoán được sự nổi lên của nó không? Tất cả đều xuất hiện sau những ảnh hưởng của yếu tố Thiên Nga Đen - cùng lúc với sự thay đổi ngày càng phức tạp của thế giới. Quả thực, mọi thứ quan trọng xung quanh bạn đều có thể liệt kê vào danh sách này.

Đây cũng là lý do mà tác giả Nassim Nicholas Taleb đã viết nên cuốn sách Thiên Nga Đen nhằm đi sâu vào khai thác những sai lầm của tư tưởng cố hữu ấy. Cuốn sách này tuân theo một trình tự logic đơn giản, nó bắt đầu từ những gì được cho là văn chương thuần tuý (xét về chủ đề lẫn cách triển khai) đến những thứ được cho là hoàn toàn khoa học (xét về chủ đề, không xét đến cách triển khai). Phần 1 và nửa đầu Phần 2 của cuốn sách nêu ra những vấn đề về tâm lý học, nửa còn lại của Phần 2 và Phần 3 sẽ là các vấn đề về kinh doanh  và khoa học tự nhiên, và kết thúc ở Phần 4. Đặc biệt, cuốn sách sẽ giúp cho người đọc có trải nghiệm thích thú khi phát hiện ra những sự kiện mang tính Thiên Nga Đen, phù hợp cho những ai đam mê hiểu biết. Bản thân cuốn sách này cũng chính là một thiên nga đen!

Tags: